ימים נוראים אלמאנאך ימים נוראים נוסח גער
שער - - פארווארט - - דער חודש פון תשובה - - תקעו בחודש שופר - - אמונה - - וואס לערענט אונז דער קול שופר - - מלכויות זכרונות שופרות - - דער תשובה רוף פון קול שופר - - צוריק צו תורה - - אמת - - בטחון - - תשובה פון צבור - - ומפני חטאינו גלינו - - שמועסן וועגן תשובה - - מלכות שדי - - חושים פאר רוחניות - - ימים נוראימדיקע תפילות - - תשובה דורך התחדשות - - אין ליכט פון אמת - - יסודות פון יידישקייט - - ובכן תן פחדך - - משלים פון חפץ חיים ז"ל - - ימים נוראים נוסח גער - - אלול – דער עיר מקלט פארן זינדיקן - - סוכות יום ראשון לחשבון עוונות - - דער מוסר השכל פון דער סוכה - - אפּטימיזם און פּעסימיזם - - חסידים דערציילן - - קורצע מאמרים
רעיונות אויף ימים נוראים פון אדמור"י גער זצ"ל
צונויפגעקליבן און פּאפּולאריזירט פון הרב אברהם זעמבא (דער פּלימעניק פון הגאון ר' ר' מנחם זעמבא ז"ל)
איז אן ערב יום כפור פאר כל נדרי, ווען אן עולם פון טויזענטער אידן האבן געווארט אויפן אריינקומען רבי יצחק מאיר אלטער פון בעל חידושי הרי"ם, האט ער אויפגעעפענט די טיר און געזאגט מיט גרויס התלהבות:
אם אין אני לי מי לי - אז איד וועל ניט טאן מיין עבדות, ווער וועט פאר מיר טאן? יערער מוז זיין עבדות אליין אפטאן, ווייל יעדער איינער האט מתקן צו זיין, זיין אייגענע שליחות אויף דעם עולם. קיינער קען עס פאר אים ניט טאן, ווייל יענער האט דאך זיין אייגענעם חובת עולמו.
ואם לא עכשיו אימתי - דער אימתי גייט ארויף אויפן עכשיו. ווען וועט דען ווידער זיין דער עכשיו?! דער איצטיגער עכשיו, אט די מינוט אין וועלכער מיר רעדן, איז דאך פון בריאת העולם אן ניט געווען און וועט קיינמאל ניט מער זיין עד סוף כל הדורות. א רגע פריער - איז דאך געווען אן אנדערער עכשיו און א מינוט שפעטער וועט דאך ווידער זיין אן אנדערער עכשיו. און יעדער עכשיו האט דאך אן אנדערע עבדות, ווי עם שטייט אין זוהר הקדוש: לבושין דלביש בצפרא לא לביש ברמשא - יעדער עכשיו אן אנדערער זמן און אן אנדערע עבדות. און אזוי זאגט דאך דוד המלך ע"ה: חשבתי דרכי ואשיבה רגלי אל עדותיך.
מ'דארף זיך מייגע זיין אין דער תורה מיט אלע קרעפטן ווערט מען מער מקושר צו דער תורה. ששים רבוא אותיות לתורה און ששים רבוא נשמות ישראל, ווערט מען ממילא א מחותן מיטן כלל. און אז מען טוט אין כלל, האט מען פון כלל. מען האט פון כלל נאר מער וויפיל מען טוט אין כלל. אזוי ארום קען מען עפּעס געניסן אויך פון אן אנדערן אידענ'ס עכשיו, וואס האט אויפגעטאן עפּעס גוטס. ווארום כשאני לעצמי מה אני ווארום אז איך זאל זיין אפגעטיילט פון כלל, טא ווען וועל איך קענען פארריכטן מיין עכשיו? איין עכשיו פארן צווייטן קען מען ניט פארריכטן, ווייל יעדער רגע איז מצומצם אין אן אנדער אור.
היינט ווער שמועסט, אז א איד האט ח"ו קאליע געמאכט מיט א גראבע זאך און ער טראכט אריין ביים תשובה טאן דער עיקר אין סור מרע, טראכט ער דאך אין דער געמיינקייט וואס ער האט געטאן. און וואו מען טראכט דארט ליגט מען דאך מיטן נפש. ליגט מען במילא אינגאגצן ווי מען טראכט. און אז ער ליגט מיט דער מחשבה אין דער געמיינקייט וועט ער געוויס ניט תשובה טאן. ווארום עס וועט נתגשם ווערן ביי אים דער מוח און עס וועט ווערן דערפון א טמטום הלב. ער וועט אראפּציען חלילה אין עצבות.
און ווען אפילו ער האט ניט געטאן קיין גראבע עבירות און עס וועט ביים טראכטן דערפון ניט נתגשם ווערן דער מוח און עס וועט ניט זיין קיין טמטום הלב, לוינט אלץ ניט צו טאן אין סור מרע. ממה נפשך מיש אהין די בלאטע, מיש אהער די בלאטע, איז דאך אלץ בלאטע. יא געזינדיגט, ניט געזינדיגט, וואס האט מען אין הימל דערפון? אין דעם זמן ווען מען טראכט וועגן דעם, קען מען דאך בעסער זיין א נוקב מרגליות, אז אין הימל זאל מען עפּעס האבן. על כך, סור מרע הייסט - קער אוועק פון דעם רע. קלער אין אים ניט אריין. ועשה טוב - עשית חבילות עבירות עשה חבילות מצוות איצט פאר יום כפור, ברויך מען פילן עזיבת החטא מיט ישוב הדעת ומעומקא דליבא, ניט דורך התפעלות, און א קבלה בלב אויף להבא מתוך שמחה, די על חטא'ס דורכזאגן ווי אמגיכסטן, נישט ליגן אין זזי. איידער מאריך זיין אין די על חטאים, איז גלייכער מאריך צו זיין מיט התבוננות אין – ותמלוך אתה לבדך.
(דרך צדיקים)
יחי ראובן ואל ימות וגו' וזאת ליהודא וגו'. ברענגט רש"י די גמרא, מי גרם לראובן שיודה - יהודא וגו'. פרעגען די מפרשים: ראובן האט דאך נאך פריער תשובה געטאן, ווי רש"י זאגט אויפן פסוק וישב ראובן אל הבור "עסוק היה בשקו ותעניתו" און דאס איז דאך געווען פריער פאר מעשה תמר?
האט דער פריערדיגער גערער רבי הרה"ק אברהם מרדכי אלטער זצוק"ל בעל האמרי אמת געענטפערט, אז ראובן האט פריער געמיינט, אז דער עיקר תשובה איז סיגופים און תעניות און ווי עס שטייט בשקו ובתעניתו, נאר פון יהודא האט ער געלערגט א נייעם וועג פון תשובה, אז דער עיקר התשובה איז הודאה, אינערלעכע הכנעה און שברון הלב און ווי די חז"ל זאגן לא שק ותענית גורמים אלא תשובה ומעשים טובים גורמים.
דער מדרש זאגט: אמר רבי שמעון בן גמליאל וכו' אני בשעה שהייתי משמש את אבא הייתי משמשו בבגדים מלוכלכים וכו', אבל עשיו בשעה שהיה משמש את אביו היה משמשו בבגדי מלכות.
האט דער גערער רבי ז"ל געפרעגט: פארוואס האט טאקע ר' שמעון ניט משמש געווען בבגדים נאים? נאר עשיו האט געוואלט ווייזן דעס פאטער, אז ער טוט א מצוה, און ער זאל ניט ביי אים דערזען קיין שום עבירות. ר' שמעון בן גמליאל פונקט פארקערט, ער האט זיך געוואלט ווייזן פאר זיין פאטער מיט די חסרונות, בכדי דער פאטער זאל אים מוסר'ן, און פאר אים מתפלל זיין ער זאל תשובה טאן. דאס איז דער טייטש ביי יצחק'ן ותכהין עיניו מראות - ווייל עשיו'ס מצוות האבן פארשטעלט ער זאל ניט דערקענען עשיון.
(לקוטי יהודא)
גדולה תשובה שמגעת עד כסא הכבוד. פאראן א סך מדרגות אין תשובה, דורך דעם זאגן מיר עשרת ימי תשובה. ס'איז דאך פאראן נפש, רוח, ונשמה. מ'דארף מתקן זיין דעם פגם הנפש - במעשה, דעס פגם הרוח – בדבור, און דעם פגם הנשמה - במחשבה. און ווען מען דערגרייכט שוין צו תשובת הנשמה, אויף דעם זאגן די חז"ל שמגעת עד כסא הכבוד, ווייל די נשמה איז דאך דעד חלק אלוה ממעל.
שבת תשובה איז דער עיקר בבחינת הנשמה, ווייל שבת בעט מען דאך ניט פאר קיין צרכי הגוף נאר פאר צרכי הנשמה און שבת תשובה איז פאר תיקון הנשמה.
( שפת אמת)
האומר אחטא ואשוב אין מספיקין בידו לעשות תשובה. דער טעם איז, ווייל ער האט מקלקל און פוגם געווען אין דער תשובה גופא, דורך דעם גיט מען אים ניט קיץ מעגליכקייט תשובה צו טאן. דערפון קען מען לערנען דאס פארקערטע. אויב איינער טוט טאקע תשובה צוליב יראת חטא. מורא האבעגדיג פאר ווייטערדיגע זינד, הייסט עס דאך, אז צוליב זינד האט ער געטאן תשובה, איז אין מספיקין בידו לחטוא - העלפט מען אים ניצול ווערען פון זינד.
(שפת אמת)
שובה ישראל עד ה' אלקיך וכו', שובו בנים שובבים כי אנכי בעלתי בכם. מיט דעם אנכי האט השי"ת איינגעפלאנצט דעם כח אלקות אין די נשמה פון אידן. דאס איז באהאלטן אין יעדן איד, נאר עוונותיכם מבדילים - די מענטשכלעכע זינד פארשטעלן עס. און אויף וויפיל א איד גלויבט, אז ער האט אין זיך א כוח אלקות, אויף אזוי פיל ווערט עם ביי אים נתגלה. און דעריבער ווערט דעד רבש"ע אגעגערופען" אל אמונה - וויפיל אמונה א איד פארמאגט, אזויפיל געטליכקייט קען זיך אין אים אנטפּלעקן. אזוי געפינען מיר טאקע ביי קריעת ים סוף: ויאמינו בה' – דורך אמונה האבן זיי זוכה געווען צו התגלות אלקים, אז זיי האבן אזש געקענט אנווייזן: זה אכלי ואנוהו.
כל מקום שגלו שכינה עמהם. אומעטום באגלייט אידן די שכינה. דאס אלקות אין זיי פארלאזט זיי קיינמאל ניט. און דאס בעטן מיר: השיבנו ה' אליך – מ'זאל זוכה זיין צום התגלות פון חלק אלקי וואס איז דא ביי אונז, ביי יעדן איד, און דאן – ונשובה.
(שפת אמת)
אמרו לפני מלכיות וכו' זכרונות שיעלה זכרוניכם לפני לטובה, ובמה? בשופר. עס שטייט דאך פריער אמרו - זאגן, וואס מיינט אלזא במה - בשופר? נאר דער במה גייט ארויף אויף לפני. דער קול שופר האט די אויפגאבע מעלה צו זיין די תפלות לפני ולפנים. שופר כיון דלזכרון קאתי כלפנים דמי, ווי דער כהן וואס איז אריין אין יום כפור לפני ולפנים.
דער ענין דערפון איז וואס דער קול שופר, וואס איז דער קול המיוחד פאר אידן - קול קול יעקב, ווערט ניט נשתנה, אין געגענזאץ צום דבור וועלכער קען נשתנה ווערן דורכן שכל און מיט דער הילף פון די ה' מוצאות הפה און וועלכער קען מסתיר זיין דאס פנימיות, ווי עס שטייט ציד בפיו.
די מעלה פון שופר אין געגענזאץ צום דבור, וואס קען זיין בלויז מהשפה ולחוץ, איז דאס וואס דער קול שופר קומט פון פנימיות. ביים בלאזן שופר נעמט אנטייל דאס גאנצע וועזן פון מענטש, בבחינת כל עצמותי. דער קול שופר קומט דאך אויך דירעקט פון פנימיות פון מענטש אן דער פארמיטלונג פון די חלקי הדבור מיט וועלכע מען האט אזויפיל מקלקל געווען א גאנץ יאר.
דורך דעם איז אויך כל הקולות כשרים בשופר. דורך תשובה און קול השופר ווערן גע'כשר'ס אלע קולות און זיי זיינען מעלה אויך די תפילות וואס קומען פון דבור. און דאס איז דער רמז פון פשוטה לפניה ולאחריה און באמצע שברים תרועה, וואס זיינען ניט קיין קול ישר. ווייל דער ראשית און דער אחרית פון אידן איז דאך באמת גוט. ביי קבלת התורה האבן אידן זוכה געווען מיט שופר צו קול ישר ושלם (תקיעה), און לעתיד לבוא וועט אויך זיין יתקע בשופר גדול. די צווישנצייט. כאטש מיד האבן געזיגדיגט קען מען אבער דורך תשובה מתקן זיין די חטאים און מבטל מאכן דעם קול נשבר, די שברים תרועה, אויף צו ווערן א קול פשוט, ווי עס זיינען די תקיעות לפניה ולאחריה. כאטש מען האט געזינדיגט זיינען דאך די זכותים פון די אידן תמיד מער און - חד בתרי בטל.
( שפת אמת)
כידוע, איז דער מענטש באשאפן געווארען אין ראש השנה. די עיקר מעלה פון מענטש איבער אלע אנדערע ברואים איז דאך דאס וואס ער איז א מדבר. דעריבער דארף דער מענטש באלד לכתחילה, אין זיץ געבוירנטאג, משעבד זיין דעם קול און דעם דבור לשמים. דאס איז דער קול השופר און די פסוקי מלכיות, זכרונות, ושופרות. און ווי די חז"ל זאגן: כשתינוק מתחיל לדבר אביו מלמדו תורה. דער דבור פון מענטשן דארף באלד ביי דיין אנהויב געהייליגט ווערן.
(שפת אמת)
גענוי ווי יעדן טאג איז מען אויף זיך מקבל עול מלכות שמים ביים אנהויב פון טאג פאר א גאנצן טאג, און ביים אנהויב פון דער נאכט פאר א גאנצער גאכט, אזוי איז מען אויך אין ערשטן טאג פון יאר אויף זיך מקבל עול מלכות שמים אויף א גאגץ יאר, ווי די חז"ל זאגן: אמרו לפני מלכיות, כדי שתמליכוני עליכם. ס'איז דעריבער א טייערער מנהג דאס פארזאמלען זיך פון גרויסע מאסן אידן ביי זייערע רביים אין ראש השנה. ס'איז דאך א טאג פון קבלת עול מלכות שמים פאר א גאנץ יאר און – ברוב עם הדרת מלך.
(שפתי צדיק, להרה"ק ר' פנחס מנחם יוסטמאן זצ"ל מפּילץ, נכד בעל החידושי הרי"ם)
עבירות שבין אדם לחבירו אין יום הכפורים מכפר, עד שירצה את חבידו. אין יום כפור ווערן די אידן אין אייניגקייט, אן אחדות גמורה, ווי עס שטייט, ולו אחד בהם - מיינט מען יום כפור. אזוי ווי יום כפור איז כולל אלע טעג פון גאנצן יאר, אזוי ווערן אויך אין יום כפור פאראייניגט אלע נפשות. ווייל באמת זיינען די נפשות פון די אידן נאענט איינער צום אנדערן, נאר דורך די חטאים קומט די דערווייטערונג און פירוד, ווי עס שטייט: עוונותיכם מבדילים ביניכם לבין אלקיכם.
עס זיינען דא עבירות וואס זיינען גורם א פירוד בין אדם למקום און עבירות וואס זיינען גורם א פירוד בין אדם לחבירו. און מען קען טייטשן מבדילים ביניכם מיינט מען טאקע אז די עוונות ברענגען א פירוד צווישן אייך אליין, א חוץ דעם פירוד צווישן אייך און השי"ת. דארף מען דעריבער אין יום כפור מתקן זיק ביידע מינים פירוד.
עבירות שבין אדם לחברו מיינט מען ניט דווקא גניבה, גזילה וכדומה, נאר אלץ וואס איז גורם א פירוד בין אדם לחברו, ווי לא תשנא את אחיך בלבבך וכדומה. און במילא עד שירצה את חברו מיינט מען ניט בלויז דאס מפייס זיין יענעם נאר ירצה מיינט אויך לשון רצון, איינער זאל דעם אנדערן באוויליגן און ווידער ליב האבן.
אין יום כפור ווען עבירות ווערן מכופר, ווערן במילא אידן צוריק אן אחדות. דורך דעם האבן די אידן זוכה געווען אין יום כפור צו די לוחות אחרונות. ווייל פריער ביי דעם חטא העגל שטייט דאך כי פרוע הוא, וואס דאס מיינט, אז די אידן זיינען געווארן צעפּלאָשעט און ס'איז נתפרד געווארן די אחדות וואס האט געהערשט ביי מתן תורה. דאגעגן ווען משה איז אראפּגעקומען פון בארג מיט די לוחות אחרונות שטייט שוין ווידער: ויקהל משה - די אידן זיינען ווידער פאראייניגט געווארן. און די תורה איז אפּהענגיג אין אזא אחדות, ווי עס שטייט: תורה צוה לנו משה מורשה קהלת יעקב. די תורה איז די מורשה וואס קען געגעבען ווערען נאר צו א קהלת יעקב, צו א פאראייניגט יעקב. און דאס מיינט אויך ואהבת לרעך כמוך זה כלל גדול בתורה – אז אחדות איז א פאָרבאַדינג, אז תורה איז אפּהענגיג אין אחדות פון אידן. (שפת אמת)
רבי אומר כל עבירות יום הכפורים מכפר וכו'. האט דער גערער רבי הגה"ק רבי אברהם מרדכי זצוק"ל געזאגט, אז מען קען זאגן בדרך רמז אויפן פסוק שמע ה' קול יהודא, אז משה רבנו ע"ה האט געבעטן, אז ס'זאל זיין די הלכה ווי רבי יהודא הנשיא וואס איז רבי, און וועלכער לערענט, אז כל עבירות שבתורה, בין עשה תשובה בין לא עשה תשובה, יום הכפורים מכפר.
(לקוטי יהודא)
אמר רבי עקיבא אשריכם ישראל וכו', מה מקוה מטהר את הטמאים, אף הקב"ה מטהר את ישראל. האט דער גערער רבי ז"ל געזאגט, אז פונקט ווי ביי מקוה דארף ניט זיין קיין חציצה, אזוי דארף מען זען ווען מען קומט זיך מטהר זיין פאר הקב"ה, אז עס זאל ניט זיין קיין חציצה צווישן מענטש און הקב"ה. און ווי דער שפת אמת זאגט אויף אן אנדער ארט: מקוה ישראל ה' - אז פּונקט ווי ביי א מקוה דארף זיך דערמענטש אראפּבויגן מיטן גאגצן גוף איבערן קאפּ אין וואסער, אזוי דארף מען אויך ביי דער טהרה לפני הנזיך אינגאנצן מכניע זיין פאר השי"ת.
(לקוטי יהודא)
לא הביט און ביעקב ולא ראה עמל בישראל, ה' אלקיו עמו ותרועת םלך בו. דער רבש"ע קוקט ניט אויף שלעכטס ביי אידן, און וויל ניט זוכן קיין עוולה ביי אידן, אזוי לאנג ווי ס'איז נאך ה' אלקיו עמו, ווי אידן האבן נאך אן אנהאלט אין השם יתברך.
(חידושי הרי"ם)