תורה קוואל בראשית א, א-י

תורה קוואל: פארווארט - - הסכמות
בראשית פרק - א, א-י - - א, יא-ל - - ב - - ג - - ד

---

בראשית ברא אלהים את השמים ואת הארץ: בראשית א א

בראשית – דאס ערשטער פאר אלעס דארף א ייד וויסן אז – ברא אלהים את השמים ואת הארץ.
(הה"ק רמ"ל מסאסוב)

* * * * * * * * * *

די תורה שבכתב הויבט זיך אן מיטן אות ב' – בראשית, און די תורה שבעל פה הויבט זיך אן מיטן אות מ' – מאמתי קורין את שמע.
און דאס דער רמז אין פסוק ודברת בם, דרשענען חז"ל": ולא בדברים אחרים (יומא יט) – דו זאלסט נאר רעדן די ווערטער פון דער תורה שבכתב ושבעל פה וואס הויבן זיך אן מיט אותיוטת בם, און נישט אין אנדערע ענינים וואס זענען דברים בטלים…
(מגיד תעלומה)

* * * * * * * * * *

די תורה איז א נצחיות, אויך היינט איז נאך אלץ כסדר דער בראשית ברא. יעדער טאג איז השי"ת מחדש מעשה בראשית. א בעל מלאכה וואס מאכט א כלי, דארף זי שוין נישט דערנאך דעם כח פונעם מייסטער צו איר עקזיסטענץ, אבער די בריאה דארף כסדר אנקומען צום מאמר פיו פון השי"ת. ווען דער כח זאל איין רגע אוועקגענומען ווערן, וואלט די וועלט צוריקגעקערט לתהו ובהו.
דאס הייסט: מחדש בטובו בכל יום מעשה בראשית...
(ספרים)

* * * * * * * * * *

ומה טעם פתח בבראשית... שאם יאמרו אומות העולם לישראל לסטים אתם שכבשתם ארצות שבעה גוים... וברצונו נטלה מהם ונתנה לנו. (רש"י)
די כנענים אליין וועלן נישט זאגן, אזוי ווי ס'ווערט דערציילט אין מדרש, אז די כנענים האבן זיך גע'משפט פאר אלכסנדר מוקדון מיט די יידן וועגן דעם אז ארץ ישראל געהערט צו זיי, איז געוועזן דער ענטפער פון דער יידישער זייט: עבד שקנה נכסים, הנכסים למי? לא להאדון, שכל מה שקנה עבד קנה רבו – כנען איז דאך פארשאלטן געווארן אז ער זאל זיין אן עבד צו זיינע ברידער, ממילא געהערט זייער לאנד צו יידן וואס זענען די קינדער פון שם.
נאר די אנדערע פעלקער – אמות – העולם וואס זענען אויך סעמיטן (= שטאמען פון שם), זיי וועלן טענה'ען ליסטים אתם – ווארום עס שטייט דאך נישט אז כנען זאל זיין אן עבד צו יידן דווקא, נאר צו זיינע ברידער – עבד עבדים יהיה לאחיו (בראשית ט – כה), – זענען דאך אלע קענדער פון שם אדונים פון די כנענים, און דארפן זוכה זיין אין זייערע נכסים, טא פארוואס האבן עס דווקא יידן צוגענועמן? דערויף איז דער ענטפער – ברצונו נטלה מהם ונתנה לנו.
(מלא העומר)

* * * * * * * * * *

די חז"ל זאגן אז ווען די זקנים האבן איבערגעזצט די תורה פאר תלמי המלך, האבן זיי געשריבן אלהים ברא בראשית (מגילה ט'). וואס איז דער זין פון דער ענדערונג?
ווייל באמת לויט חוקי הלשון דער נושא המאמר שטייט אין אנהויב פונעם זאץ, אזוי ויי מען זאגט ראובן בנה בית, דארף ממילא דא אויך שטיין אין אנהויב אלהים, ווייל דאס איז דאך דער נושא המאמר? נאר ביי יידן איז דאס נישט קיין נייעס אז השי"ת האט באשאפן די וועלט, יידן האבן משיג געוועזן די אמונה פון מציאות השם און חידוש העלם ביי יציאת מצרים, קריעת ים סוף, קבלת התורה, אזוי אז ס'איז איינגעווארצלט אין זייערע הערצער דער דאזיקער אמונה. נאר די תורה גייט בעיקר דערציילן דעם סדר פון בריאה, וועלכעס ס'איז פריער באשאפן געווארן, ממילא איז דער עיקר נושא המאמר דאס ווארט בראשית, - צום ערשטן האט גאט באשאפן השמים והארץ, (און אזוי טייטשן טאקע פיל ראשונים, אז די תורה קומט בעיקר צו דערציילן דעם סדר פון דער בריאה).
אבער פאר תלמין, אים האט מען דאך געדארפט קלאר צו מאכן דעם עיקר אז גאט האט באשאפן די וועלט, איז דאך ממילא דעם נושא המאמר דאס ווארט אלהים, דעריבער קומט דאס ווארט אין אנהויב, האבן זיי געשריבן אלהים ברא בראשית.
(שמן המור)

* * * * * * * * * *

דערמיט קען מען פארבינדן דעם סוף פון דער תורה לעיני כל ישראל, מיטן אנהויב. נאר לעיני כל ישראל פאר יידן, איז געשריבן – בראשית ברא אלהים – אבער פאר די גויים, דארף זיי געשריבן – אלהים ברא בראשית...
(מפרשים)

בראשית ברא אלהים את השמים ואת הארץ, והארץ היתה תהו ובהו: בראשית א – א, ב

בראשית – אויב באלד אין אנהויב פונעם טאג, געדענקט דער מענטש – אז ברא אלהים את השמים ואת הארץ – איז דערנאך שוין – והארץ – אלע ערדישע זאכן, זענען ביי אים – תהו ובהו....
(חשבה לטובה)

ורוח אלהים מרחפת על פני המים: בראשית א ב

בעת השי"ת האט באשאפן די וועלט, האט ער איר באשאפן אז זי זאל זיין אזוי ווי לעתיד לבא, נאך ביאת המשיח, אן שום שלעכטס. נאר דער מענטש מיט זיין חטא האט קאליע געמאכט און די וועלט פארדארבן, אזוי עס מוזן אדורכגיין צרות , יסורים, גלות'ן, און שעבודים, ביז זי וועט צוריק אויסגעלייטערט ווערן און ראוי ווערן צו משיחח. אבער דער משיחישער גייסט האט געשוועבט פאר השי"ת באלד בעת דער בריאה.
מיר בעטן דעריבער: יתגדל ויתקדש שמיה רבה בעלמא די ברא כרעותיה – זיין נאמען זאל ווערן באלד גיך, גרויס און פארהייליקט, אין א וועלט וואס זאל זיין לויטן רצון ה' בעת דער בריאה...
(ספרים)

ויאמר אלהים יהי אור ויהי אור, וירא אלהים את האור כי טוב ויבדל: בראשית א ב

ראהו שאינו כדאי להשתמש בו רשעים והבדילו לצדיקים לעתיד לבא. (רש"י)

דער דאזיקער מאמר איז מרומז אין פסוק אליין, ווארום יהי אור איז א לשון עתיד – עס זאל זיין כסדר ווערן ליכטיק, דערנאך שטייט באלד ויהי אור (נישט ויעש אדער ויברא), און דער ואו אין אנהויב ווארט איז מהפך דעם עתיד אויף אן עבר. דער אור איז אלזא באלד געוועזן אן עבר, ער גייט צו דעם פארגאנגענהייט, ער איז געוועזן און מער נישטא, ווייל ער איז נגנז געווארן.
(בשם הגר"א ז"ל מווילנא)

ויקרא אלהים לאור יום ולחשך קרא לילה: בראשית א ה

קרא אלהים לילה אין כתיב כאן, אלא קרא לילה, שאין הקב"ה מייחד שמו על הרעה, הדא הוא דכתיב ידע מה בחשוכא ונהורא עמיה שריה (מדרש)

פון השי"ת גייט נישט ארויס קיין שלעכסט – מאתו לא תצא רעות – ווארום אפילו דאס וואס ס'זעט אויס ביים מענטש ווי שלעכט, איז באמת גוטס אין תכלית, צי כדי ער זאל אננעמען זיין שטראף אויף דער וועלט, אדער כדי צו פארגרעסערן זיין שכר לעולם הבא. דעריבער איז אין הקב"ה מייחד שמו על הרעה – ווייל השי"ת איז אלעס טוב אזוי אז קיין רע איז גארנישט פאראן, דעם מענטש דוכט זיך נאר אז ס'איז רע.
דערויף ברענגט דעם מדרש דעם פסוק ידע מה בחשוכא ונהורא עמיה שריה – אז השי"ת ווייסט דאס וואס ס'איז באהאלטן אין דעם פינסטערניש, דעם ציל און די אינערלעכע כוונה פון דער צרה, ממילא איז פאר אים בלויז טוב, בלויז ליכט - ונהורא עמיה שריה.
(כתב סופר)

* * * * * * * * * *

לויט די חוקי הלשון קומט גארנישט עס זאל שטיין געדאפעלט דער נושא המאמר אין איין זאץ, און אויב עס שטייט ויקרא אלהים לאור יום, דארף שוין נישט שטיין ולחשך קרא אלהים לילה, ווייל אלהים פון אנהויב זאץ , באציט זיך אויך אויפן סוף?
נאר די קשיא פון מדרש איז, אז ס'זאל טאקע שטיין פארקערט ויקרא אלהים לחשך לילה ולאור קרא יום, פונקט ווי עס שטייט באלד ויהי ערב ויהי בקר – פריער ערב און דערנאך בקר, האט דא אויך געדארפט שטיין פריער חשך און דערנאך אור, דערויף ענטפערט דער מדרש אז דעריבער דעם פּסוק געשטעלט פריער אור, כדי דער אלהים זאל נישט שטיין ביי חשך, ווארום אין הקב"ה מייחד שמו על הרעה.
(להב אש בשם הה"ק מזיכלין ז"ל)

ויהי ערב ויהי בקר יום אחד: בראשית א ה

ביי יידן גייט פריער די נאכט און דערנאך דער טאג, די נאכט געהערט צום מארגנדיקן טאג. דאגעגן ביי די גויים, גייט פריער דער טאג און דערנאך די נאכט, וועלכע געהערט צו פריערדיקן טאג.
ווייל די נאכט באדייט אויף יסורים און פינסטערניש, פורעניות און דינים. און ביי די יידן פריער ליידן זיי יסורים, דערפאר אבער וועט דערנאך קומען זייער טאג, די ליכטיקייט און די הילף. דאגעגן ביי די אומות איז פארקערט, ביי זיי פריער דער טאג, דער סוף זייערע וועט אבער זיין נאכט, אזוי ווי חז"ל זאגן: צדיקים תחילתן יסורים וסופן שלוה, רשעים תחילתן שלוה וסופן רשעים.
(אמרי שפר)

* * * * * * * * * *

דעריבער איז אויך ביי יידן דער שבת, אין סוף פון דער וואך, אינעם זיבעטן טאג, און ביי אומות אינעם אנהויב וואך אין זונטאק. ווייל יידן דערווארטן זייער מנוחה און שלוה צום סוף, ביי זיי אבער איז די שלוה און רו אין אנהויב, און דער סוף וועט זיין יסורים און מאטערניש.
(שם)

* * * * * * * * * *

פארוואס שטייט נישט יום ראשון אזוי ווי עס שטייט ביים צווייטן טאג יום שני, נאר יום אחד?
ווייל ראשון הייסט אז דער ערשטער טאג האט געהאט שייכות צו די אנדערע טעג, באמת אבער איז דער ערשטער טאג דאן געוועזן א גאנצער באזונדערער אין זיין מדרגה, און נישט געהאט קיין שום צוזאמענהאנג מיט די רעשט טעג. ווארום אין ערשטן טאג איז געוועזן דער אור וואס איז שפּעטער נגנז געווארן אויף לעתיד לבא, ווייל די וועלט איז נישט געוועזן ווערט צו האבן אזא גרויס ליכט (זע פּסוק ג'), ממילא איז ער געוועזן אן אחד – אייניק אין זיין מין און אין זיין מדרגה...
(משך חכמה)

ויבדל בין המים אשר מתחת לרקיע ובין המים אשר מעל לרקיע ויהי כן: בראשית א ז

דער מדרש זאגט אז דעריבער שטייט נישט כי טוב ביים צווייטן טאג, ווייל ס'איז אין אים פארגעקומען א צוטיילונג א הבדלה צווישן דעם וואסער, און ביי א פונאנדערטיילונג קען נישט שטיין טוב.

איז דאך די קשיא, ביי פערטן טאג איז דאך אויך געוועזן א הבדלה צווישן איר און חושך, פארוואס דען שטייט דארט יא כי טוב?
נאר דער תירוץ איז: צווישן ליכטיקייט און פינסטערניש, וואס זענען צוויי געגנגעזעצטע זאכן, דארף טעקע זיי א הבדל, און דער הבדל איז טאקע גוט, ווייל ליכט מיט פינסטערניש קענען נישט זיין צוזאמען. אבער וואסער מיט וואסער זענען דאך איין זאך, ווען מען טיילט פונאנדער זאכן וואס דארפן זיין איינס, איז עס נישט גוט.
מענטשן מיט א גלייכער דעה דארפן זיין באחדות און זייער פירוד איז נישט קיין גוטער סימן, אבער ביי גוטע מיט שלעכטע איז דער הבדל דווקא א גוטער סימן.
(שמעתי)

יקוו המים מתחת השמים אל מקום אחד ותראה היבשה: בראשית א ט

דער ותראה היבשה זעט אויס ווי איבריק?
נאר דא איז מרומז וואס די חז"ל זאגן ביי קריאת ים סוף, אז באלד ביי דער בריאה האט השי"ת זיך מתנה געוועזן א תנאי מיטן ים, דאס ער זאל זיך שפּאלטן פאר די יידן – וישב הים לאתנו, לתנאו הראשון.
און דאס דא דער פשט: יקוו המים אל מקום אחד – און ס'זאל ווערן א ים, אבער איך רעד זיך באלד אויס א תנאי, אז – ותראה היבשה – ווען מען וועט אמאל דארפן פאר יידנס וועגן, זאל זיך ארויסזען די יבשה אפילו אויף דעם ארט ווי דאס וואסער האבן זיך צונויפגעזאמעלט אלס ים...
(אמרי שפר)