פרדס יהודה בהר בחוקתי בלעטל תשס"ט
פרדס יהודה בהר בחוקתי בלעטל תשס"ט --- פרדס יהודה בהר בחוקתי בלעטל תשס"ט המשך --- צוריק צו פרדס יהודה
בהר
1] וידבר ה' אל משה בהר סיני: (כה א') ברשי מה ענין
שמיטה אצל הר סיני וכו': מען קען פארענטפערן דעם שייכות
שמיטה מיט הר סיני ווייל די גמ' (ברכות לה:) ברענגט אז רבא
האט געזאגט צו זיינע תלמידים אז זיי זאלן נישט קומען חודש
ניסן און חודש תשרי, כדי זיי זאלן בא'אראבעטן זייערע
פעלדער. קומט אויס אז צוויי חדשים אין יאר האבן זיי נישט
געלערנט, יעצט אין זעקס יאר פון ארבעטן די פעלדער איז דא
12 חדשים וואס זיי האבן נישט געלערנט, דעריבער האט מען
מתקן געווען שמיטה, אז די 12 חדשים זאל מען לערנען און
מתקן זיין די 12 חדשים וואס מען האט געארבעט אין די 6 יאר,
און דעריבער שטייט בהר סיני, מרמז זיין אויפן בת קול וואס
גייט ארויס יעדן טאג פון הר חורב וואס זאגט אוי להם לבריות
מעלבונה של תורה (אבות פו מב) ווייל הר סיני איז מרומז אויף
שמיטה, אז דער שנת השמיטה זאל מען לערנען 12 חדשים
משלים זיין וואס מען האט געפעלט 12 חדשים פון לערנען.
(נחל קדומים להחיד"א)
2] וכי תאמרו מה נאכל בשנה כו' וצויתי את ברכתי וגו'
(כה, כ- כא) אין ספה"ק נועם אלימלך ווערט געברענגט א קשיא
וואס זיין ברודער רבי ר' זושא פרעגט: אז מען טרעפט נישט אז
די תורה הק' זאל פרעגן א קשיא, נאר דער דרך התורה איז צו
שרייבן א תירוץ און דורך דעם תירוץ פארשטייט מען די קשיא,
אויב אזוי וואלט געקענט שטיין נאר וצויתי את ברכתי, און איך
וואלט פארשטאנען אז ווייל דו פרעגט'ס וכי תאמרו דעריבער
ענטפערט דער אויבערשטער וצויתי! נאר מיר זעהען אז השית
האט באשאפן זיין וועלט און ער איז משפיע פון זיין גוטסקייט
דורך צינורות א שפע פאר'ן מענטש, אבער ווען א מענטש פאלט
פון זיין מדריגה און ער האט נישט די ריכטיגע בטחון, איז דער
אויבערשטער וואס איז שטענדיג משגיח און שפייזט און מפרנס
מיט א ברייטקייט אן קיין הפסק, איז דער מענטש וואס שטייט
נישט אין די מדרגה, איז גורם חלילה אז די שפע פון אויבן
ווערט אפגעהאקט, מוז יעצט דער אויבערשטער באפוילן
נאכאמאל אז די שפע זאל פליסן אזוי ווי פון אנהייב מיט א נייע
צינור, איז דאס איז פשט אין פסוק וכי תאמרו מה נאכל:
לערנט אונז די תורה א וועג אז מען דארף זיין גאנץ מיט מדת
הבטחון, און מען זאל נישט זאגן מה נאכל, ווייל אויב א מענטש
וועט חלילה פאלן פון זיין בטחון און ער וועט זאגן מה נאכל,
מאכט ער א פגם אין די שפע און חלילה איז ער גורם אז: וצויתי
את ברכתי: די אויבערשטער וועט מוזן באשאפן א נייע צינור.
(נועם אלימלך)
מען קען נאך פארענטפערן דעם הייליגן קשיא פון דער רבי ר'
זושא זיע"א: אז עס איז באמת נישט שווער פארוואס שטייט וכי
תאמרו, ווייל מיר ווייסן אז דער אויבערשטער ווארט אויף די
תפלה פון די צדיקים, הקב"ה מתאווה לתפלתן של צדיקים, און אמאל
גיט נישט דער אויבערשטער א זאך אן א בקשה פון מענטש, און
דער אויבערשטער וויל הערן די תפלות, און טאקע גלייך נאכ'ן
דאווענען גיט דער אויבערשטער פאר זיי וואס זיי ווילן, און
דאס זאגט די פסוק וכי תאמרו מה נאכל, אז אפאר מאל דארף
מען האבן די תפלות וועגן פרנסה און רפואה און דער
אויבערשטער איז מבטיח אין די תורה הקדושה אז תיכף ומיד
ווען דו וועסט מתפלל זיין און זאגן מה נאכל: איז נאך אין מיטן
וואס דער מענטש דאווענט, וועט דער אויבערשטער אים גלייך
געבן כל משאלות לבו לטובה.
(דעת משה- קאזניץ פב עב)
3] ולא תונו איש את עמיתו ויראת מאלקיך: (כ"ה י"ז) בדרך
צחות קען מען זאגן א רמז אין פסוק, ולא תונו איש את עמיתו:
אז מען זאל נישט אפנארן דיין חבר, ויראת מאלקיך: אז דו האסט
יראת שמים, נאר מען דארף זיין תוכו כברו.
(דבש השדה)
4] ולא תונו איש את עמיתו: (כה, יז) איינמאל איז אריין
געקומען הרהק ר' בונם מפרשיסחא זיע אין בית המדרש, און
האט געפרעגט די חסידים מען זאל אים זאגן וואס הייסט א חסיד,
האט איינער גע'ענטפערט, א חסיד הייסט ווער עס פירט זיך
לפנים משורת הדין, האט דער רבי געזאגט זייער גוט: ווייל עס
שטייט לא תונו איש את עמיתו, דאס איז דער דין, מען זאל
נישט אפנארן דיין חבר, און לפנים משורת הדין איז, אז מען זאל
זיך אליין אויך נישט אפנארן, דאס איז א חסיד.
(שיח שרפי קודש ח"ג)
5] ונתנה הארץ פריה ואכלתם לשבע (כה יט) לשב"ע איז
נוטריקון ל'תקן ע'ולם ב'מלכות ש'ד"י, דורך שמירת השמיטה
ווערט זיין די גאולה, וואס דעמאלטס וועט זיין: ל'תקן ע'ולם
ב'מלכות ש'ד"י.
(בית ישראל למוחז אדמור ממאטערסדארף זצוק"ל)
6] אל תקח מאתו נשך ותרבית וגו' וחי אחיך עמך: (כה לו)
דארף מען פארשטיין וואס איז פשט אין דעם המשך: וחי אחיך
עמך. נאר די גמ' זאגט אז מען בארגט געלט אויף רבית וועט
מען נישט אויפשטיין צו תחיית המתים. און נישט נאר דער
מלוה איז עובר, נאר אויך דער לוה איז עובר, און וועט נישט
זוכה זיין צו תחיית המתים. איז דאס איז פשט אין פסוק, אל תקח
מאתו נשך ותרבית: זאלסט נישט בארגן אזוי, און אז דו וועסט
נישט נעמען רבית פון דיין חבר ממילא וועט זיין וחי אחיך עמך:
לעתיד לבוא, אז איר וועט ביידע זוכה זיין צו תחית המתים.
(ילקוט האורים בשם נחל איתן)
בחקתי
1] אם בחקתי תלכו: (כו ג') שטייט אין מדרש (ויקרא רבה לה א')
הדא הוא דכתיב חשבתי דרכי ואשיבה רגלי אל עדתיך (תהלים
קיט נט) זאגט דוד המלך עה איך האב געטראכט איך וועל גיין
דארטן, און מיינע פיס האבן מיר געטראגן צום בית הכנסת און
בית המדרש, דאס מיינט ואשיבה רגלי אל עדתיך עכד המדרש.
צו פארשטיין דעם מדרש וועט מען אויך מסביר זיין די גמ'
(ברכות דף ג:) וואס ברענגט, אז חכמי ישראל זענען אריין צו דוד
המלך: עמך ישראל צריכין פרנסה. האט זיי דוד המלך געזאגט
גייט אין א מלחמה. איז לכאורה משמע אז דאס איז געשעהן
יעדן טאג, און באמת איז נישט מעגליך אז מען איז געגאנגען אין
מלחמה יעדן טאג. נאר מען קען דאס מסביר זיין לויט דעם חזל
בכל יום יום: יעדן טאג זענען אריין געקומען די חכמי ישראל
און געזאגט, עמך ישראל צריכין פרנסה. הייתי מחשב ואומר
למקום פלוני ולדירה פלוני: דאס הייסט מען זאל גיין אין מלחמה
און פון דערווייטנ'ס וועט מען האבן פרנסה. אבער, והיו רגלי
מוליכות אותי לבתי כנסיות ולבתי מדרשות: בין איך געקומען
צו די מסקנא אז די עצה צו פרנסה איז עוסק זיין בתורה און דורך
בחקתי תלכו שתהיו עמלים בתורה. וועט זיין, והשיג לכם דיש
את בציר: אז די תבואה און פירות וועלן וואקסן ביי דיר. און
וישבתם לבטח בארצכם: און מען וועט האבן פרנסה ביי זיך אין
שטאט, ונתתי שלום בארץ: און עס וועט זיין שלום און מען
וועט נישט דארפן גיין מלחמות צו דערגרייכן פרנסה. איז מיט
דעם איז שיין מבואר דער ויכוח פון חכמי ישראל מיט דוד המלך
ע"ה, און אויך איז מבואר פשט אין מדרש אם בחקתי תלכו הדא
הוא דכתיב חשבתי דרכי ואשיבה רגלי אל עדתיך, ווייל דורך
עסק התורה וועט מען זוכה זיין צו פרנסה ביי זיך אין שטאט.
(בית ישראל למוחז אדמור ממאטערסדארף זצוק"ל)
2] א'ם ב'חקתי ת'לכו ו'את: רת אבו"ת. קען מען זאגן אז
אבו"ת איז דער נוטריקון: תורה וגדולה במקום אחד: דאס מיינט
אז אם בחקותי תלכו וואס רש"י זאגט אויף דעם: שתהיו עמלים
בתורה, וועט דאך דער מענטש דורך די עמילות צו קומען צו
תורה, ווייל די גמ' זאגט (מגילה ו:) יגעתי ומצאתי תאמין,
וועט מען האבן תורה. און די תורה הק' איז מבטיח: אם בחקתי
תלכו ונתתי גשמיכם בעתם און נאך ברכות, וואס דאס איז גדולה
ווייל עס ווערט דיר גארנישט פעלן, וועט זיין גדולה, איז דורך
עמלות בתורה ווערט מען זוכה זיין צו תורה וגדולה במקום
אחד, וואס דאס איז מרומז אין ר"ת אם בחקתי.
(שמח זבולון המול)
3] אם בחקתי תלכו: זאגט דער בעל הטורים אז די רת איז
אבת שתלכו בדרכי אבות עכ, באמת די תורה הקדושה איז
נצחית און ווי מיר זאגן אני מאמין שזאת התורה לא תהא
מוחלפת, די תורה דארף מען היטן אין אלע מצבים און אין אלע
דורות, וועגן דעם איז דער רמז אבת: ווייל די אבות הקדושים
האבן געהאט נסיונות און זענען געגאנגען פון פלאץ צו פלאץ
און האבן נישט געטוישט די תורה הק' וועגן מצבים אדער
מקומות. מיט דעם קען מען זאגן, דעריבער שטייט אין סוף פון
די תוכחה, וזכרתי את בריתי יעקב וגו' און אלה החקים וגו' בהר
סיני: אז די אבות הק' האבן מקיים געווען די תורה כמו שהוא
בכל מקום ובכל זמן אזוי ווי עס איז געגעבן געווארן ביי הר
סיני, און אזוי דארפן מיר אויך אזוי טאן. און באמת ביי די
השכלה איז געווען דער בראך אז זיי האבן געזאגט היינט איז א
מאדערנער וועלט און די תורה איז פאר דעם אמאליגע וועלט חס
מלהזכיר. נאר די תורה הק' איז נצחיות.
(שמח זבולון - המול)
4] א'ם ב'חקתי ת'לכו ו'את רת אבו"ת, קען מען מרמז זיין וואס
עס שטייט און מס' אבות (פב משנה יז) והתקן עצמך ללמוד
תורה שאינה ירושה לך, זאגט די רעב: שלא תאמר הואיל ואבי
חכם ואבי אבי חכם, תורה חוזרת לאכסניא שלה ואיני צריך
לבקש אחרי' עכל. צו קונה זיין תורה דארף מען אליין
הארעווען, דעריבער ווען די תורה הק' זאגט: אם בחקתי תלכו
שתהיו עמלים בתורה, איז די רת אבו"ת, אז אפי' דיינע אבות
זענען געווען חכמי התורה פון דעסטוועגן דארפסטו אויך
הארעווען ווייל תורה איז נישט קיין ירושה.
(בית ועד לחכמים)
5] ועשיתם אתם ונתתי גשמיכם בעתם: ( כו, ג- ד) אין תורה
שטייט אותם אן א ויו וואס איז די זעלבע אותיות פון אמת, מען
קען דא מרמז זיין דאס וואס עס שטייט (תענית ח.) ר' אמי האט
געזאגט אז די רעגן קומט אראפ נאר אין זכות פון די אנשי אמנה
ערליכער אידן, אזוי ווי עס שטייט (תהלים פ"ה, יב) אמת מארץ תצמח
וגו', דורך אמת מיינט מען אנשי אמנה וועט זיין רעגן. און
דעמאלטס איז די רעגן אויפ'ן נאמען פון די אנשי אמנה, און
נישט אויפ'ן נאמען פון כלל ישראל, אבער אויב ועשיתם אתם
- אמת - מען ווערט זיין ערליך, דעמאלטס וועט די רעגן זיין
אויף אייער נאמען. גשמיכם: איירע רעגן.
(רב ייבי כא, עא)
6] ונסתם ואין רודף אתכם: (כ"ו יז) צו פארשטיין די טיפקייט
פון די תוכחה, קען מען זאגן די כוונה איז, ווייל אין פסוק
שטייט (קהלת ג' טו) והאלקים יבקש את הנרדף: אז דער
אויבערשטער וועט העלפן דעם נרדף, מה שאין כן ווען זיי
זענען נישט קיין נרדפים ווייל עס איז נישטא א רודף, דעמאלטס
איז נישט דא קיין האפענונג חו. ווייל עס ווערט נישט זיין
והאלקים יבקש את הנרדף.
(מחזה אברהם להגה"ק מבוטשאטש).
7] והיתה ארצכם שממה:(כ"ו ל"ג) והיתה איז א לשון פון והיה
וואס דאס איז לשון שמחה (מגילה דף י:), דארף מען פארשטיין ווי
קומט שמחה צו די תוכחה? נאר מיר טרעפן אין די גמ' (סוכה דף
ל"ח:) שירי מצוה מעכבין את הפורענות שהרי תנופה שירי מצוה
היא ועוצרת רוחות וטללים רעים, אז נישט נאר איז די מצוה
אליין מעכב פורענות נאר אויך די שירים איז מעכב, איז דער
נוטריקון שממ"ה: ש'ירי מ'צוה מ'עכבין ה'פורענות: און אפילו
מיר זענען אין גלות און מען טוט נישט די מצוות בשלימות פון
דעסטוועגן האבן מיר די שירי מצוה וואס דאס האלט אפ
פורענות, ממילא דארף מען זיין בשמחה פאר דעם, דעריבער
שטייט והיתה, לשון שמחה. אז אפי' אין גלות האבן מיר א עצה.
(פרדס המלך לר' פנחס סאסיש תלמיד צמח ד' לצבי)
8] עס איז כדאי צו ברענגען דא די הייליגע רייד פון ערוך השלחן
(או"ח סימן תרנ"א) וז"ל, ועוד: כדי לעצור רוחות רעות וטללים
רעים (שם). כלומר: דכל מצוה מעכבת את הפורעניות, וגם שירים
של המצוה מעכבת (שם). וביחוד כשעושים בשמחה, כדכתיב
בתוכחה: תחת אשר לא עבדת את ד' אלקיך בשמחה. ולכן
עתה שהיא זמן שמחתינו, ומקיימים עיקר המצוה שהיא
הנטילה, ושירי מצוה שהם הנענועים, ואנו מראים שמוסרים
נפשותינו וגופינו לד', לעבוד אותו יתברך בשמחה, וממילא
שבזכות זה יעצור מעלינו כל מיני צרות המכונים בשם רוחות
רעים וטללים רעים. כלומר: שכל הצרות באים מפני חלק השטן,
שהוא יורד ומסטין, עולה ומקטרג. ועושים זה על דרך יגער ד'
בך השטן (כסף משנה בגמרא שם, ודייק ותמצא קל). וזהו הושיענו
אלקי ישענו מאלו הנזקין. וכן: אנא ד' הושיעה נא. עכ"ל.
חחזזקק חחזזקק ווננתתחחזזקק